Over de ‘band’ die je hebt met een narcist:

Over de ‘band’ die je hebt met een narcist:

‘Mensen met persoonlijkheidsstoornissen kunnen zich heel moeilijk hechten. Dit hechtingsprobleem is niet hetzelfde als een ‘bindingsangst’.

‘Een relatie met een Narcist is bij voorbaat kansloos.’

‘Het is een onvermogen zich te hechten of te binden aan iemand en maakt bovendien dat de narcist in staat is om op ELK moment weg te lopen, zeker als er elders betere opties zijn.’

‘Het hebben van een narcist als langetermijnpartner brengt een enorm risico met zich mee. Waarom? Omdat ze in staat zijn om ons te verlaten wanneer we ze het hardst nodig hebben.’
Hoe ontstaat Narcisme
De Narcistische Persoonlijkheidsstoornis (NPS) is te begrijpen als een ontwikkelingsstoornis: de narcist is gefixeerd in het stadium toen hij als kind specifieke respons van mensen uit zijn omgeving nodig had om het ‘zelf’ samenhangend te houden. Het kind heeft in dit stadium vooral ouders nodig die zijn behoefte zich aan de wereld te tonen, opmerken en bevestigen. Het kind heeft tevens behoefte aan ouders die zich aandienen als rolmodel om geïdealiseerd te worden.

De fixatie op een “grandioos Zelf” vindt plaats wanneer het kind geconfronteerd wordt met afkeuring, verwerping of genegeerd worden in plaats van interesse en aanmoediging die nodig zijn om een stabiele zelfpresentatie te ontwikkelen die leiden tot een integratie in het zelfwaarde-gevoel. Narcistische problematiek berust dus meestal op een empatisch tekortschieten van de ouders. Het kan echter ook zo zijn dat de ouders niet de noodzakelijke grenzen hebben gesteld. Soms werd het kind toegelaten de rest van de familie te commanderen en vond iedereen het normaal te gehoorzamen aan het onredelijke kind. Bovendien werden de tekortkomingen van het kind genegeerd. Het superego (geweten) blijft dan functioneren op het niveau van een vijfjarige.

De meest destructieve cocktail van opvoeding in deze ontwikkelingsfase is bijvoorbeeld een vader met wie het kind zich wil identificeren en hem ziet als ‘ideaal’ maar die totaal afwezig is of het kind negeert, kleineert of verwerpt én een moeder die het kind alleen maar verwent en die in haar ogen niks fout kan doen (‘het prinsje’). Ook kan het bijvoorbeeld zijn dat de moeder zich overinvesteert in het leven van haar kind en het gebruikt als een verlengde van zichzelf om het in dienst te stellen van haar eigen narcistische behoeften.

Er bestaat in onze cultuur zeker wel het probleem van verwenning en narcistisch pathologische inflatie, maar een tekort aan ondersteuning van het narcisme is een veel groter probleem. Het te weinig hebben mogen ervaren dat de ouders een onvoorwaardelijke liefde en een groot geloof in de uitzonderlijke capaciteiten van hun kind hadden is een voedingsbodem voor het ziekelijke, perverse narcisme dat wordt samengevat in de Narcistische Persoonlijkheidsstoornis (NPS).

Gevolgen
De vraag is welke reacties deze psychologische krenkingen uit zijn jeugdjaren zullen uitlokken in het latere leven van de narcist. De vroegkinderlijke deprivaties leiden tot een hardnekkig vasthouden aan een grandioos Zelf die de kwaliteit van de (latere) interpersoonlijke relaties grotendeels kleurt.

Een narcist heeft een ongebreideld verlangen om de krenkingen en zijn hulpeloosheid uit zijn jeugd teniet te doen, hij heeft hiertoe verschillende mogelijkheden;
– van een passieve (hulpeloze) ervaring een actieve maken; de narcist probeert dat wat hem is overkomen anderen te laten voelen
– de narcist heeft zich als kind geïdentificeerd met zijn agressor (vader en/of moeder) en leeft vervolgens het sadistisch genoegen anderen te gebruiken en pijn te doen uit op ZIJN omgeving
Kinderen die het slachtoffer zijn van pervers-narcistische agressie en tirannie zoeken hun toevlucht bij een beschermende tweedeling in hun leven. Vanbinnen, psychisch, vertonen ze een kern die dood is. Emoties worden onderdrukt en op deze wijze wordt de gevoelsblindheid of affectfobie van een hechtingsfiguur (de ouders) overgedragen op de volgende generatie. Alles wat tijdens de jeugd niet verwerkt is, wordt dus tijdens de volwassenheid keer op keer opnieuw beleefd en herhaald. Het innerlijk geweld (schaamte, schuld, woede, onmacht, angst voor controleverlies) wordt botgevierd op anderen.

Interpersoonlijke relaties
Binnen een relatie met een narcist kan wreed gedrag of psychisch geweld ontstaan, zeker wanneer de factor gevoel ontbreekt. Een narcistisch individu probeert de ander dwangmatig in zijn greep te houden maar vreest tegelijkertijd dat die ander te dichtbij komt en de overhand zal krijgen. In het kopje ‘Fasen van een Narcistische relatie’ zal ik beschrijven op welke manier de narcist de partner probeert te verlammen door haar in een positie van onduidelijkheid en onzekerheid te manoeuvreren.

Hoe herken je een Narcist
Narcistische karaktertrekken komen behoorlijk vaak voor (egocentrisme, behoefte aan bewondering, onverdraagzaamheid tegenover kritiek); maar dat wil nog niet zeggen dat dergelijke eigenschappen pathologisch (ziekelijk) van aard zijn. Het overkomt ons allemaal wel eens dat we iemand manipuleren om onze zin te krijgen, en we hebben allemaal wel eens, tijdelijk, vreselijke haatgevoelens gekend. Wat ons onderscheidt van mensen met een ziekelijke instelling, is dat dit gedrag of deze gevoelens kortstondige reacties waren en dat ze gevolgd werden door spijt of wroeging. Het begrip “pathologisch” impliceert in dit verband een strategie van “gebruikmaking” (of uitbuiting) en vervolgens “destructie” van de ander, zonder dat daarbij enig schuldgevoel komt kijken.

Een spiegelrelatie
Het leven van een pathologisch narcist bestaat uit het zoeken naar de eigen weerspiegeling in de blikken van anderen. Die ander bestaat niet als individu, maar slechts als spiegel. De narcist is eigenlijk een pseudo-persoon die een illusie wil wekken om de eigen leegte te maskeren. Het is zoals onder het kopje ‘oorzaken van narcisme’ beschreven, iemand die nooit erkend is als menselijk wezen en die zich genoodzaakt ziet, een stelsel van spiegels om zich heen te zetten om zichzelf de illusie van een bestaan te verschaffen.

Leegte
Alles begint met, en vindt zijn verklaring in die lege persoon, een holle weerspiegeling met een inhoudloze binnenkant, zoals een robot die is gebouwd om het leven na te bootsen en de functies van een levend wezen uit te voeren zonder dat hijzelf leeft. Als een vampier heeft de lege narcist de behoefte zich te voeden met de substantie van anderen. De narcist heeft deze substantie, het wezen van de ander, nodig om zijn eigen leegte op te vullen. Hij keert zich van die leegte af door zich de kwaliteiten die de ander bezit, toe te eigenen. Maar op den duur wordt de substantie (het wezen) van die ander een geduchte vijand want die maakt zijn eigen leegte juist zichtbaar.

Afgunst
De narcist is zeer jaloers op mensen die wél het nodige bezitten om tot zelfontplooiing te komen. Afgunst is eigenlijk een gevoel van begeerte, van wrokkige irritatie bij de aanblik van het geluk en verworvenheden van anderen. De verworvenheden waar het hier om gaat zijn maar zelden materiele verworvenheden. Het zijn morele kwaliteiten, die moeilijk te stelen zijn: levenslust, gevoeligheid, een talent voor communicatie, creativiteit, muzikale of literaire gaven…

Deze afgunst kent twee tegenpolen: enerzijds het egocentrisme en anderzijds de pathologische behoefte om de persoon op wie de narcist jaloers is, schade te berokkenen. De narcist kent een gevoel van inferioriteit ten opzichte van die persoon, die bezit wat de narcist begeert. Het ziekelijke zit ‘m in het feit dat de narcist eerst zal proberen die verworvenheden zich toe te eigenen om ze daarna bij de ander te vernielen.

Zodra bijvoorbeeld de partner een idee oppert, worden de zaken zó gedraaid dat het geopperde idee niet langer afkomstig lijkt van de partner, maar van de narcist. Als hij niet zo verblind was door angst en haat, kon hij binnen een relatie van gelijkwaardige gedachtewisseling leren hoe je enkele van die gaven verwerft. Maar daarvoor is een bescheidenheid nodig die Narcisten niet bezitten.

Megalomanie (grootheid)
Narcisten stellen zich vaak op als ijkpunt voor de waarheid, als norm voor goed en kwaad. Vaak wordt hen een moraliserende, superieure, afstandelijke houding toegeschreven. Ze verlangen dat anderen zich voor hen interesseren, alles komt hun toe, ze hebben overal recht op. Ze leveren kritiek op iedereen, vaak op een insinuerende, bedekte wijze maar ze tolereren geen enkele kritiek van buitenaf. Ook als ze niets zeggen, voelt de ander zich betrapt.

Tegenover die wereld van macht verkeert het slachtoffer noodgedwongen in een wereld vol falen. Het aantonen van andermans fouten is voor de narcist een manier om het eigen falen niet onder ogen te hoeven zien. Die angst om te falen is van een psychotische orde van grootte. De narcist is enorm bang dat zijn “zelf” dat gebaseerd is op leegte en spiegels, uiteen zal vallen (desintegratie).

Afwijzing van verantwoordelijkheid
Narcisten verdedigen zich tegen deze angst via projectiemechanismen. Hun problemen en hun angst om te falen worden afgewenteld op anderen. Zichzelf zullen ze niet in twijfel trekken en ze verdedigen zich door de werkelijkheid te ontkennen. Omdat ze zelf onmogelijk verantwoordelijk kunnen zijn, constateren ze dat het wel aan de ander móet liggen. Iedere vorm van leed, iedere twijfel wordt op zeer manipulatieve wijze buitengesloten en de narcist is hierin zó meedogenloos dat de ander onvermijdelijk de schuld op zich neemt.

Omdat ze zo bang zijn voor verantwoordelijkheid kunnen Narcisten moeilijk beslissingen nemen in het dagelijks leven. Ze zijn in geen enkel opzicht autonoom, ze kunnen niet buiten de ander want die moet in hun plaats verantwoordelijkheid nemen. Tegelijkertijd weigeren ze in te zien dat ze zich vastklampen aan de ander want dat inzicht zou kunnen leiden tot een negatief zelfbeeld. Ook hier komt weer de paradox van pathologisch narcisme naar voren; ze nemen een gewelddadige houding aan tegenover een partner die mild is en zich (tijdelijk) opstelt als ‘ouder’ die troostend de verantwoordelijkheid overneemt. Als die partner daarentegen hier niet in meegaat en de narcist verantwoordelijk houdt, wordt zij beschouwd als vijandig en afwijzend.

Paranoia (wantrouwen)
Zoals we gezien hebben is pathologisch narcisme een houding waarmee angst kan worden vermeden door alle negatieve zaken naar buiten te projecteren. Dit is een verdediging tegen geestelijke desintegratie. Door de ander aan te vallen probeert de narcist voornamelijk zichzelf te beschermen. En waar schuldgevoelens naar boven zouden kunnen komen, wordt een ondraaglijke psychotische angst geboren die met geweld op de zondebok wordt geprojecteerd. Die zondebok is de grote vergaarbak voor alles wat de agressor, de narcist, niet kan verdragen.

Aangezien ze zelf als kind hebben moeten leren zich te beschermen, hun eigen persoonlijkheid op te delen in een ‘normaal’ en een gekwetst deel, blijven Narcisten op een gefragmenteerde wijze functioneren. De wereld is verdeeld in goed en kwaad. Daar ze zich machteloos voelen vrezen ze de almacht die ze bij anderen menen te zien. Ze koesteren een groot wantrouwen jegens die anderen en denken hun een kwaadwilligheid toe die niets anders is dan een projectie van hun eigen kwaadwilligheid. Het slachtoffer spant zich tot het uiterste in, maar niets is ooit goed genoeg. Narcistische persoonlijkheden zijn nooit tevreden of gerustgesteld en bevinden zich dus naar eigen mening altijd in de positie van het slachtoffer.

Psychisch geweld
Als dit mechanisme goed werkt, is de haat die ze projecteren op een tot prooi geworden doelwit voldoende om de innerlijke spanningen te kalmeren en kunnen ze zich elders gaan profileren als “aangenaam gezelschap”!!! Vandaar de verbazing of zelfs de ontkenning van mensen die horen over de hardvochtige handelwijze van lieden uit hun omgeving die zich tot nu toe alleen van hun beste kant hadden laten zien. De getuigenissen van slachtoffers komen dan totaal niet geloofwaardig over. Maar wat zij niet weten is dat het conflict met een narcist nooit in een openlijke strijd wordt gevoerd. In het volgende onderwerp zal ik het psychisch geweld dat zij in verschillende fasen gebruiken om de ander aan zich te onderwerpen, beschrijven.

(De hierboven beschreven kenmerken van pathologisch narcisme zijn gebaseerd op het hoofdstuk “De Agressor” uit het boek “Psychisch geweld in het dagelijks leven” van Marie-France Hirigoyen).

Fasen in een Narcistische relatie
FASE 1 Verleiding van de Partner d.m.v. idealisatie
In het begin van de relatie voel je je de koning te rijk; je hebt nog nooit zo’n leuke, attente, lieve, zorgzame man ontmoet. Hij lijkt alles op een rijtje te hebben, hij is succesvol, sociaal vaardig en de gangmaker op elk feest. Ook je vrienden en familieleden zijn onder de indruk. De narcist idealiseert en spiegelt zijn partner; als zij ‘overdreven gestes’ snel doorziet, zal hij zich daarop aanpassen. Hij observeert je, maakt aantekeningen in zijn hoofd en weet precies waar je wel of niet van houdt. Het is tevens heel goed mogelijk dat hij zich bescheiden opstelt, niet iedere narcist (zoals vaak wel gedacht wordt!) zal proberen zich te onderscheiden met dure auto’s, maatpakken, gadgets of vakantiebestemmingen.
Binnen een goed functionerende relatie is een wederzijdse narcistische bevestiging normaal, zelfs als er af en toe eens sprake is van strijd of machtsspelletjes. De narcist probeert het verlangen van de ander te vangen, die ander die hem een goed zelfbeeld teruggeeft, om haar op steelse wijze in te palmen. Het vertrouwen en het verlangen die de narcist bij de partner heeft gecreëerd, gaat hij in de volgende fasen gebruiken als machtspositie. De narcist is degene die het spel leidt, het slachtoffer is een bruikbaar object, geen interactief subject. Deze eerste fase kan meerdere (!) jaren in beslag nemen waarbij een progressief proces van verleiding in werking treedt.

FASE 2 Beïnvloeding van de Partner d.m.v. (verbale) manipulatie en intimidatie
Als de narcist het gevoel heeft dat hij zijn relatie veiliggesteld heeft maar nog niet iedere vorm van verrassing is uitgesloten, kan het proces van beïnvloeding beginnen. Dit proces wordt tot in de finesses uitgedacht met betrekking tot de gevoeligheden en kwetsbaarheden van het slachtoffer. Dit gebeurt voornamelijk door middel van verleiding én manipulatie.
Zoals bij iedere vorm van manipulatie gaat het erom de ander tijdens deze fase te laten geloven dat zij vrij is, zelfs als het gaat om een geniepige, onopvallende handeling met de bedoeling de ander haar vrijheid te ontnemen. Het gaat er daarbij niet om onderling als gelijken te communiceren, maar om iemand zijn wil op te leggen en tegelijkertijd te verhinderen dat die ander zich bewust wordt van dit proces.
Binnen de perverse strategie moet de ander langzaam onderworpen en beschikbaar gehouden worden. Het is belangrijk de macht te behouden en de ander onder controle te hebben. Deze fase wordt gekenmerkt door het in verwarring brengen van de partner die tot dan toe niks in de gaten heeft gehad. Het begint met onschuldige manoeuvres maar al gauw worden die intimiderend als de partner zich verzet.

Als de partner te volgzaam is, is het spel niet spannend. Er moet zoveel weerstand geboden worden dat de narcist zin houdt om de relatie voort te zetten, maar niet zoveel dat hij zich bedreigd voelt. De partner wordt als het ware op een schema van ‘partiële bekrachtiging’ gezet: vaak bot vangen, af en toe de jackpot – de narcist als gokkast…
Aan het eind van deze fase wordt gebruik gemaakt van speciale manieren van communicatie: paradoxale communicatie en houdingen, indirecte leugens en agressie, sarcastische opmerkingen en minachting.

De partner heeft continu het gevoel ernaast te zitten en voelt de wrok groeien. Niets lijkt meer logisch, er worden dingen gezegd die onmiddellijk daarna worden ontkend, bewijzen worden onder de tafel geveegd. Maar hoe kan ze die vage indrukken, die onbenoembare gevoelens, die onrust onder woorden brengen? Er wordt namelijk nooit iets concreets gemaakt.
Dergelijke manieren om iemand uit evenwicht te brengen worden door de narcist systematisch aangewend, zonder enige compensatie of excuus.

Het is moeilijk om zich los te maken uit deze relatie, want reeds na de eerste klappen is in feite een pathologisch schuldgevoel ontstaan. De slachtoffers voelen zich verantwoordelijk voor het verloop van de relatie. Dit schuldgevoel wordt vaak nog versterkt door de omgeving die, zelf ook aan verwarring ten prooi, maar zelden kans ziet om steun te bieden zonder kritiek te leveren: “Jij zou eens wat minder zus of zo moeten doen… zie je dan zelf niet dat dat olie op het vuur is? Als je zo doet, is het ook geen wonder dat hij…

FASE 3 Vernietiging van de Partner d.m.v. psychisch geweld en haat
Een narcist grijpt dus de macht in een relatie met verleiding en beïnvloeding en wanneer die niet meer werken kan hij terugvallen op geweld. De fase van openlijk getoonde haat begint wanneer de partner gaat reageren, wanneer zij probeert zich op persoonlijke basis enige vrijheden te heroveren. Ondanks de onduidelijke context probeert zij nu een grens te stellen. Er gebeurt iets waardoor zij plotseling tot het besef komt: nu is het genoeg. Op het moment dat het slachtoffer de indruk wekt te zullen ontsnappen, ontstaan er bij de agressor paniek en woede. Dan slaan de stoppen door.
Omdat de partner koste wat kost wil blijven communiceren, zal zij zich steeds weer blootgeven. Hoe meer zij zich blootgeeft des te heviger worden de aanvallen en des te heviger lijdt het slachtoffer. De aanblik van verdriet irriteert de perverse narcist en hij scherpt zijn agressie nog eens extra aan om het slachtoffer het zwijgen op te leggen. Wanneer de ander haar zwakke kanten laat zien, worden die onmiddellijk door de agressor tegen haar gebruikt.
In dit stadium is er sprake van een kil, verbaal geweld dat bestaat uit denigrerende opmerkingen, vijandige toespelingen, een neerbuigende houding en scheldpartijen. De narcist die zijn partner zo laat lijden is van mening dat die partner dat verdiend heeft en niet het recht heeft, zich te beklagen. Als het slachtoffer toch reageert en daarmee dus ophoudt zich te gedragen als lijdzaam voorwerp, wordt zij beschouwd als gevaarlijk of agressief.

De perverse narcist probeert zijn slachtoffer aan te zetten tot daden van agressie jegens de narcist, om vervolgens de kunnen zeggen dat het slachtoffer de boosdoener is. Waar het om gaat is dat het slachtoffer zelf verantwoordelijk moet lijken voor wat haar overkomt. De ander aanzetten tot het maken van fouten stelt de agressor in staat om die ander te bekritiseren of te vernederen, maar ook en vooral: zijn slachtoffer op deze wijze zo’n slecht zelfbeeld te bezorgen dat het schuldgevoel van het slachtoffer ook nog eens wordt versterkt.

De perverse narcist weet hoe ver hij kan gaan en hoe hij zijn geweld moet afmeten. In bijzijn van getuigen wordt de agressie in kleine doses toegediend. Als het slachtoffer reageert en daarmee in de val van provocatie loopt door haar stem te verheffen, is het slachtoffer degene die agressief overkomt. Ontaarding is het einddoel. De narcist kent geen groter genoegen dan te zien dat hij zijn doelwit zover krijgt dat zij zelf destructief gedrag gaat vertonen…

Wanneer het door beïnvloeding gemaskeerde geweld dus uiteindelijk openlijk tevoorschijn treedt, is dat een zware klap voor de hierop onvoorbereide psyche. Het is een ondenkbaar proces. Het slachtoffer en de eventuele getuigen kunnen hun ogen niet geloven, want tenzij ze zelf perverse neigingen bezitten, kunnen ze zich dergelijk geweld zonder enig mededogen niet voorstellen. Vaak worden aan de agressor gevoelens (verdriet, schuldgevoel, spijt) toegeschreven die deze absoluut NIET heeft. Het slachtoffer ziet geen enkele kans om tot werkelijk begrip van de situatie te komen. De gevolgen zijn verstrekkend.